آیا معماری ما نیاز به اندیشیدن دارد؟

امروز چهره‌ی شهرهای بزرگ ایران حکایت از نابسامانی شدید حرفه‌ی معماری دارد. این نابسامانی در همه‌ی وجوه مختلف این حرفه اعم از طراحی، آموزش، پژوهش و کار مطبوعاتی نمود دارد و متقابلاً از آن‌ها تاثیر گرفته است. مشکلات موجود در این حرفه به عوامل مختلفی بازمی‌گردد که در ادامه به تفصیل به آن‌ها خواهیم پرداخت.
طراحی و چالش‌های آن
در حوزه‌ی طراحی، معماران با مشکلاتی مانند محدودیت‌های مالی، کمبود منابع، و فشارهای زمانی مواجه‌اند که منجر به کاهش کیفیت طراحی می‌شود. بسیاری از پروژه‌ها به دلیل نبود ضوابط و مقررات مناسب و شفاف، نمی‌توانند از خلاقیت و توانایی‌های معماران به طور کامل بهره‌مند شوند. این مشکلات باعث می‌شود نتیجه‌ی نهایی پروژه‌ها کمتر از حد انتظار باشد و نتواند نیازها و خواسته‌های جامعه را به خوبی برآورده کند.
آموزش معماری
در زمینه‌ی آموزش معماری نیز مشکلات زیادی وجود دارد. “حجت” در خصوص آموزش معماری می‌نویسد: «اگر معماری را دارای دو گستره‌ی “مفاهیم” و “مصادیق” بدانیم، آنگاه دروس پایه را در گستره‌ی مفاهیم خواهیم یافت. در این گستره شکل، شیوه و سبک خاصی از معماری، آموزش داده نمی‌شود بلکه مفاهیم مولد معماری مورد تدریس قرار خواهند گرفت و شاگرد پیش از آن که با چهره‌ها و قرائت‌های گوناگون معماری مواجه شود با حقیقت و جوهره‌ی آن آشنا می‌گردد. این نکته به ویژه در شرایط امروز که هنگامه‌ی تکاثر آرا و اندیشه‌هاست و هیچ قرائت یکه، معتبر و پسندیده‌ای از معماری در میان نیست، اهمیت فراوان می‌یابد.» (1383: 30)
با این حال، در دانشکده‌های معماری ایران توجه کافی به مفاهیم بنیادی معماری نمی‌شود و استادان و دانشجویان بیشتر به مصادیق و تمرین‌های طراحی می‌پردازند. این عدم توجه به مفاهیم بنیادی، باعث تربیت معمارانی می‌شود که توانایی تفکر انتقادی و خلاقیت لازم برای مواجهه با چالش‌های واقعی حرفه را ندارند.
پژوهش در معماری
پژوهش در زمینه‌ی معماری نیز از جمله حوزه‌هایی است که نیازمند توجه بیشتری است. پژوهش‌های معماری می‌توانند به بهبود کیفیت طراحی، یافتن راه‌حل‌های نوین برای مشکلات موجود، و افزایش دانش و فهم ما از معماری کمک کنند. اما بسیاری از پژوهش‌ها به دلیل کمبود منابع مالی، نبود حمایت‌های کافی، و مشکلات ساختاری نمی‌توانند به پتانسیل کامل خود دست یابند.

کار مطبوعاتی و انتشارات
در حوزه‌ی کار مطبوعاتی و انتشارات نیز معماران با چالش‌های متعددی مواجه هستند. نشریات و رسانه‌های معماری نقش مهمی در اطلاع‌رسانی، آموزش، و تبادل ایده‌ها دارند. اما در ایران، بسیاری از نشریات معماری با مشکلاتی مانند کمبود منابع مالی، سانسور، و محدودیت‌های دیگر مواجه هستند که می‌تواند به کاهش کیفیت و تاثیرگذاری آن‌ها منجر شود.

مسائل اقتصادی و تاثیر آن‌ها بر معماری
مسائل اقتصادی مرتبط با حرفه‌ی معماری نیز یکی از عوامل اصلی نابسامانی‌هاست. بسیاری از معماران به دلیل شرایط اقتصادی نامناسب، مجبور به قبول پروژه‌هایی با بودجه‌های کم و زمان‌های محدود هستند که می‌تواند به کاهش کیفیت کار آن‌ها منجر شود. علاوه بر این، شرایط اقتصادی نامناسب می‌تواند به کاهش تعداد پروژه‌های معماری و کاهش فرصت‌های شغلی برای معماران منجر شود.
ضوابط و مقررات مرتبط با طراحی و اجرا
نا مناسب بودن ضوابط و مقررات حاکم بر طراحی و اجرا نیز یکی از مشکلات اصلی حرفه‌ی معماری در ایران است. بسیاری از ضوابط و مقررات مرتبط با معماری قدیمی و ناکارآمد هستند و نمی‌توانند نیازهای جدید و چالش‌های پیش روی معماران را به خوبی پوشش دهند. این مسائل می‌تواند به ایجاد مشکلات متعدد در فرآیند طراحی و اجرای پروژه‌های معماری منجر شود و کیفیت نهایی آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد.
تهدیدات خارجی و تاثیر آن‌ها بر معماری
اگرچه بخش بزرگی از مسائل مبتلابه جامعه‌ی معماری به صورت تهدیداتی از بیرون این مجموعه بدان تحمیل شده است، اما در هر حال بخشی از مشکل معماری ایران در داخل فضای حرفه‌ای و آموزشی آن قابل حل است. بسیاری از این تهدیدات خارجی شامل تغییرات اقتصادی، اجتماعی، و سیاسی است که می‌تواند به ایجاد شرایط نامساعد برای حرفه‌ی معماری منجر شود. با این حال، با اصلاحات درونی و تلاش برای بهبود شرایط، می‌توان بخشی از این مشکلات را حل کرد و به بهبود وضعیت معماری در ایران کمک کرد.
فاصله‌گیری معماران از جامعه و سپهر عمومی
به نظر می‌رسد جامعه‌ی معمار و شهرساز ایرانی در این زمانه‌ی بحران، از جامعه و سپهر عمومی فاصله گرفته است. این نوع رفتار حرفه‌ای در واقع واکنشی است به وضعیت دموکراتیزه شدن جهانی هنر و معماری به طور عام و اوضاع غم‌انگیز آن در ایران معاصر به طور خاص. بسیاری از معماران به دلیل مشکلات موجود در حرفه‌ی خود، از جامعه فاصله گرفته و بیشتر به فعالیت‌های فردی و خصوصی روی آورده‌اند. این مسئله می‌تواند به کاهش ارتباط بین معماران و جامعه، و در نتیجه، کاهش تاثیرگذاری معماری بر زندگی مردم منجر شود.
نتیجه‌گیری
حرفه‌ی معماری در ایران نیازمند توجه و حمایت بیشتری است. با توجه به چالش‌ها و مشکلات موجود، باید تلاش‌های بیشتری برای بهبود شرایط و رفع مشکلات انجام شود. این شامل اصلاحات در سیستم آموزشی، حمایت از پژوهش‌های معماری، بهبود ضوابط و مقررات مرتبط با طراحی و اجرا، و تلاش برای افزایش ارتباط بین معماران و جامعه می‌شود. با انجام این تلاش‌ها، می‌توان امیدوار بود که وضعیت معماری در ایران بهبود یابد و شاهد پروژه‌های معماری با کیفیت‌تر و تاثیرگذارتر باشیم.